აღმოსავლეთ ევროპასა და ცენტრალურ აზიაში საზოგადოებრივი ჯანდაცვის სფერო ნარკოპოლიტიკის რეფორმას მოითხოვს
საზოგადოებრივი ჯანდაცვის სფერო აღმოსავლეთ ევროპისა და ცენტრალური აზიის უმეტეს ქვეყნებში სერიოზული კრიზისს აწყდება. რიგი სოციალურ-ეკონომიკური ფაქტორები, COVID-ის პანდემიის ხანგრძლივი ზემოქმედების და უკრაინაში მიმდინარე ომთან ერთად ხელს უწყობს ინფექციური დაავადებების, კერძოდ აივ-ის, ჰეპატიტისა და ტუბერკულოზის, გავრცელებას. ერთ-ერთ საკვანძო ფაქტორად კი რჩება თანმიმდევრული, მეცნიერულად დაფუძნებული და ჰუმანური ნარკოპოლიტიკის არარსებობა მთელ რეგიონში.
აღმოსავლეთ ევროპა და ცენტრალური აზია რჩება ნარკოტიკების ინექციური მოხმარების მძიმე ტვირთის მქონე რეგიონად, სადაც, დაახლოებით 2,2 მილიონი ადამიანი ნარკოტიკებს ინექციურად მოიხმარს, რაც ოთხჯერ აღემატება საშუალო მსოფლიო და დასავლეთ ევროპის მაჩვენებელს.
ჩვენს რეგიონში აივ-ის ეპიდემია ყველაზე სწრაფად ვრცელდება მსოფლიოსთან შედარებით - ეს არის რეგიონი, სადაც 1,8 მილიონი ადამიანი ცხოვრობს აივ ვირუსით, ხოლო მოზრდილთა შორის შემთხვევათა სიხშირის მაჩვენებელი 1,1 პროცენტს შეადგენს. ბოლო ათი წლის განმავლობაში აივ–ით ახალ ინფიცირებულთა შემთხვევების რაოდენობა თითქმის გაორმაგდა, ხოლო შიდსის გამო გარდაცვლილთა რიცხვი იმავე პერიოდში მესამედით გაიზარდა. აღსანიშნავია, რომ აივ ინფიცირების ახალი შემთხვევების 40% ნარკოტიკების ინექციურ მოხმარებასთან არის დაკავშირებული.
არანაკლებ სამწუხაროა ჰეპატიტთან დაკავშირებული ციფრები. ნარკოტიკების ინექციის გზით მომხმარებელთა ორი მესამედი ინფიცირებულია C ჰეპატიტით, ხოლო 30 % როგორც აივ-ით და ასევე C ჰეპატიტით არიან ინფიცირებული. მიუხედავად იმისა, რომ C ჰეპატიტის მკურნალობა ხელმისაწვდომია, რეგიონში ნარკოტიკების ინექციის გზით მომხმარებელთა მხოლოდ 8% მკურნალობს.
ბოლო მონაცემები მიუთითებს, რომ მდგომარეობა არცერთი მიმართულებით არ უმჯობესდება.
2020 წელს რეგიონში აივ-ის ახალი დიაგნოზის 54% დადგინდა დაავადების გვიან სტადიაზე, რაც 10%-ით მეტია 2018 წელთან შედარებით. ნარკოტიკების ინექციური გზით მომხმარებელთა მხოლოდ მეოთხედმა იცოდა, რომ ისინი ინფიცირებულები არიან C ჰეპატიტით. ამავდროულად, მეტად გავრცელებულია მრავალი მედიკამენტის მიმართ მდგრადი რეზისტენტული ტუბერკულოზი და ნარკოტიკული დოზის გადაჭარბება მათ შორის. ნარკოტიკების ინექციის გზით მომხმარებელთა მესამედს აქვს პატიმრობის ისტორია, ყოველი მეათედან ერთი დასაქმებული იყო სექს მუშაკად და არ გააჩნია სტაბილური საცხოვრებელი.
ჯანმო და გაერო–ს დაწესებულებები ზიანის შემცირების სტრატეგიების დანერგვის რეკომენდაციას იძლევიან „მოსახლეობის და ინდივიდუალურ პირთა ჯანმრთელობისთვის ზიანის მიყენების ძირითადი მიზეზების, კერძოდ აივ–ის, ვირუსული ჰეპატიტისა და ნარკოტიკული დოზის გადაჭარბების თავიდან ასაცილებლად, ნარკოტიკების მოხმარების აუცილებლად შეწყვეტის გარეშე“. ზიანის შემცირების ღონისძიებები მოიცავენ სუფთა შპრიცებითა და ნემსებით უზრუნველყოფას, ოპიოიდური აგონისტებით თერაპიას ოპიოიდებზე დამოკიდებულების სამკურნალოდ და ნალოქსონის ხელმისაწვდომობას ოპიოიდების დოზის გადაჭარბების სიმპტომების სამკურნალოდ. მთელ მსოფლიოში აღნიშნული ღონისძიებების ეფექტურობის ყოველმხრივი მტკიცებულების მიუხედავად, საეჭვოა, რომ რეგიონის უმეტეს ქვეყნებში ზიანის შემცირება ხელმისაწვდომია იმ ადამიანებისთვის, რომლებსაც ეს სჭირდებათ.
ეფექტური, ჯანმრთელობაზე ორიენტირებული პოლიტიკის, და ეფექტური ნარკოპოლიტიკის შემოღება აღმოსავლეთ ევროპის და ცენტრალური აზიის რეგიონში ახლა უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ოდესმე, ვინაიდან ნარკოტიკების მდგომარეობაზე რეგიონში გავლენას ახდენს რამდენიმე გარე ფაქტორი: ომი უკრაინაში, ოპიუმის წარმოების მოცულობის ზრდა ავღანეთში მას შემდეგ, რაც თალიბები ხელისუფლებაში დაბრუნდენ, და ახალი ფსიქოაქტიური ნივთიერებების შემთხვევების სიხშირის საერთო ზრდა. როგორც შედეგი, ექსპერტები ვარაუდობენ, რომ ეს გამოიწვევს ნარკოტიკებისადმი გაზრდილ ხელმისაწვდომობას, ნარკოტიკების მოხმარების გაზრდას და ჯანმრთელობაზე ნარკოტიკებთან დაკავშირებული გავლენების ზრდას, ფსიქიკური ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული პრობლემების ზრდის ფონზე. რეგიონში გეოპოლიტიკის შეცვლას შეუძლია ახალი შესაძლებლობები შექმნას ნარკოპოლიტიკის რეფორმირებისთვის: ამან გამოიწვია აღმოსავლეთ და ცენტრალურ ევროპასა და ცენტრალურ აზიაში ნარკოპოლიტიკის კომისიის („კომისია“) შექმნა – რეგიონის პოლიტიკური ლიდერებისა და მეცნიერების ჯგუფი, რომლის ძირითადი მიზანია მხარი დაუჭიროს რეგიონში ნარკოპოლიტიკისა და რეფორმების შესახებ ღია დიალოგს, რომელიც დაფუძნებული იქნება მეცნიერებაზე და ორიენტირებული იქნება ადამიანის უფლებებზე.
ნარკოპოლიტიკის შედეგიანი რეფორმა რეგიონში მოითხოვს ცვლილებებს რიგ მიმართულებებში.
კომისიას მიაჩნია, რომ საბოლოო შედეგებმა საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის სფეროში უნდა დაიკავონ ცენტრალური ადგილი ნარკოპოლიტიკის ფორმირებაში. ზიანის შემცირების ეფექტურ ზომებს, კერძოდ, შპრიცების გაცვლის პროგრამებს, ოპიოიდური აგონისტებით მკურნალობას (ოამ), ნარკოტიკების მომხმარებელთა სამედიცინო და სოციალურ მხარდაჭერას, შეუძლია მნიშვნელოვნად შეამციროს ნარკოტიკების მოხმარების უარყოფითი შედეგები ადამიანის ჯანმრთელობისთვის. ამავდროულად, ეს მიდგომა ხელს შეუწყობს აივ-ის, ჰეპატიტისა და სხვა ინფექციების გადაცემის თავიდან არიდებას, და აგრეთვე შეამცირებს ნარკოტიკებთან დაკავშირებულ დანაშაულების დონეს და გააუმჯობესებს საზოგადოებრივ უსაფრთხოებას.
აქედან გამომდინარეობს, რომ ნარკოდამოკიდებულობის მკურნალობა უნდა შეესაბამებოდეს საერთაშორისო სტანდარტებს. მკურნალობა უნდა იყოს ნებაყოფლობითი, ინფორმირებული თანხმობის საფუძველზე, უნდა იყოს შესთავაზებული მოვლის კომპლექსური ზომები, რომლებიც მიმართულია სამედიცინო, სოციალური და სამართლებრივი საჭიროებების დასაკმაყოფილებლად, ეფუძნებოდეს რეალისტურ, ინდივიდუალურად შერჩეულ მკურნალობის გეგმებს, იყოს შესაბამისი და ხელმისაწვდომი, განსაკუთრებით ქალებისა და პატიმრებისთვის, და უზრუნველყოს მისი ნებაყოფლობით გავლა, არ უნდა იყოს მიმართული ავტომატურად არანებაყოფლობით გაწერაზე დისციპლინური ზომას სახით მათთვის, ვინც ვერ ჩააბარებს ნარკოტესტებს, და უნდა შესთავაზოს საინფორმაციო – პროპაგანდისტური და ხელმისაწვდომი ზომები იმ ადამიანებს, რომლებიც არ არიან მოტივირებული გაიარონ მკურნალობის სტრუქტურირებული ფორმები.
ეს მიდგომა ასევე ითვალისწინებს კონტროლირებადი ნივთიერებებისადმი, როგორც სამკურნალო საშუალებებისადმი, სრული წვდომის უზრუნველყოფას. მორფინი, მეტადონი და ბუპრენორფინი შეტანილია ჯანმო-ს ძირითადი სამკურნალო საშუალებების სანიმუშო სიაში, რაც აღიარებს მათ მნიშვნელოვან როლს ტკივილის მკურნალობაში და პალიატიურ დახმარებაში, და აგრეთვე ნარკოდამოკიდებულების მკურნალობაში. მაგრამ, აღმოსავლეთ ევროპა და ცენტრალური აზია საკმაოდ ჩამორჩება მორფინისა და სხვა ოპიოიდური ანალგეტიკების ხელმისაწვდომობის თვალსაზრისით.
ადამიანის უფლებებს ასევე ფუნდამენტალური მნიშვნელობა აქვთ რეფორმისთვის. ნარკოტიკების მოხმარება არ უნდა იყოს თავისუფლების აღკვეთის ან პოლიტიკური, ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების შეზღუდვის მიზეზი. ნარკოპოლიტიკა უნდა შემუშავდეს ადამიანის უფლებებისა და ეროვნული სახელმწიფოების მიერ რატიფიცირებული შესაბამისი საერთაშორისო კონვენციების გათვალისწინებით.
პირადი მოხმარებისთვის ნარკოტიკების მოხმარებისა და შენახვის დეკრიმინალიზაცია საბოლოო ანგარიშით ასევე იქნება განტოლების ნაწილი. ორივე მიმართულება რეკომენდირებულია 2018 წელს ნარკოტიკების შესახებ ჯანმო-ს, UNAIDS-ის, გაერო–ს სისტემის ერთობლივი პოზიციით და მხარდაჭერილია ზოგადსისტემური სამეცნიერო ჟურნალების მიერ. იმ ადამიანის დასჯა, რომელიც ინახავს ნარკოტიკებს პირადი მოხმარებისთვის, არ იცავს ადამიანს ნარკოტიკების მოხმარებისგან. ადამიანის მიმართ სისხლისსამართლებრივი სანქციების გამოყენება ნარკოტიკების შენახვისა და გამოყენებისთვის, რომელიც არავითარ ზიანს აყენებს სხვებს, არაზომიერია. ნასამართლობა აფერხებს ადამიანების საზოგადოებაში რეინტეგრაციას, სისხლისსამართლებრივი სასჯელი ხელს უწყობს ციხეების გადატვირთულობას, რომელიც მსოფლიოში ერთ-ერთი უდიდესია რუსეთის ფედერაციაში და აღმოსავლეთ ევროპის და ცენტრალური აზიას ქვეყნებში და ხელს უწყობს ინფექციური დაავადებების გავრცელებას.
და ბოლოს, დეკრიმინალიზაციას იმედია მოჰყვება ნარკოტიკებთან დაკავშირებული დანაშაულისთვის პატიმრების რაოდენობის შემცირება. აღმოსავლეთ ევროპასა და ცენტრალურ აზიაში პატიმრობის ყველაზე მაღალი მაჩვენებელია მსოფლიოში. ნარკოტიკებთან დაკავშირებული დანაშაულებები და ნარკოტიკებთან დაკავშირებული არაძალადობრივი ქონებრივი დანაშაულები (რასაც ზოგი ეკონომიკურად მოტივირებულ დანაშაულს უწოდებს) მნიშვნელოვნად უწყობენ ხელს ციხეების გადატვირთულობის მაჩვენებლების ზრდაში.
ალექსანდრე კვასნევსკი, პოლონეთის პრეზიდენტი 1995 წლიდან 2005 წლამდე, აღმოსავლეთ და ცენტრალური ევროპისა და ცენტრალური აზიის ნარკოპოლიტიკის კომისიის თავმჯდომარე.
