ჩეხეთის წარმატებული ნარკოპოლიტიკის რეფორმის გზა

სამართლებრივი ნორმები

ჩეხეთში ნარკოტიკებთან დაკავშირებულ სამართლებრივ ნორმებს 2010 წლიდან არეგულირებს სისხლის სამართლის კოდექსი, რომელიც მოიცავს რამდენიმე ასპექტს, როგორებიცაა: ტრეფიკინგი, ნარკოტიკებით ვაჭრობა, უკანონო ფლობა, შენახვა და ა.შ.  რაც  შეეხება ნარკოტიკების მოხმარებას, ის ჩეხეთში დასჯადი არ არის 1999 წლიდან. კანონი განსხვავებულად მოქმედებს კანაფის მიმართ - სხვა ნარკოტიკულ საშუალებებთან შედარებით ის უფრო ლიბერალურია. “დასაშვებზე მეტი რაოდენობის ნივთიერების” კანონის თანახმად, განსაზღვრულია ლეგალური ფლობის დასაშვები ზომები, რომელიც მოიცავს: 5 ძირ მარიხუანის მცენარეს ან 15 გრამ მარიხუანას, 40 ცალ ჰალუცინოგენ სოკოს (magic mushrooms), 5 გრამ ჰაშიშს, 5 ცალ LSD-ს ბლოტერს, 1.5 გრამ ჰეროინს, 1 გრამ კოკაინს და 2 გრამ მეტამფეტამინს. აღნიშნული რაოდენობების გადაჭარბების შემთხვევაში გადასახდელია ჯარიმა, დაახლოებით 555 ევროს ოდენობით.

ნარკოპოლიტიკის რეფორმა

ჩეხეთში რეფორმების განხორციელება ნარკოპოლიტიკაში დაიწყო 90-იანი წლებიდან, რის შედეგადაც ჩეხეთის ნარკოპოლიტიკა გახდა უფრო ლიბერალური. დღეს ჩეხეთის ნარკოპოლიტიკა დაფუძნებულია ოთხ ძირითად ღერძზე, რომლებიც მოიცავს: პრევენციას (1), მკურნალობასა და რეინტეგრაციას (2), ზიანის შემცირებასა (3) და მიწოდების შემცირებას (4). მათ თან სდევს ნარკოვითარების სისტემატური მონიტორინგი, შესაბამისი კვლევების განხორციელება, თანამშრომლობა სხვა ქვეყნებთან და დაფინანსების მოპოვება ნარკოვითარების გაუმჯობესებისთვის. ჩეხეთის ნარკოპოლიტიკა ცალკე გამოყოფს არალეგალური ნარკოტიკების გავრცელების, მიწოდებისა და მოხმარების შემცირების სტრატეგიებს, რომლის მიხედვითაც, განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა ნარკოტიკებით ექსპერიმენტირების, ნარკოტიკების პრობლემური და ხანგრძლივი მოხმარების შემცირებას. ასევე, მნიშვნელოვანი ყურადღება ეთმობა ნარკოტიკების მოხმარების შემცირებას ახალგაზრდებშიც. იმისათვის, რომ გარკვეულ შედეგს მიაღწიონ ნარკოპოლიტიკის მიმართულებით, ჩეხეთში ისახავენ სამ წლიან გეგმებს და შემდეგ ახდენენ ამ გეგმების ფარგლებში დასახული მიზნების მონიტორინგს. ბოლო წლებში ჩეხეთის ეროვნული ნარკოპოლიტიკა ორიენტირებულია არალეგალური ფსიქოაქტიური ნივთიერებების მოხმარებასა და გასაღებასთან დაკავშირებული პრობლემების გადაჭრაზე. ხოლო 2014-16 წლებში  ამას დაემატა გემბლინგისა და თამბაქოს პრობლემური მოხმარებაც.

ნარკოვითარება რეფორმების შედეგად

2013-16 წლებისთვის დასახული მიზნების და გეგმების შეფასება მოხდა 2016 წელს. მიზნები და გეგმები ინდივიდუალურად იყო შემუშავებული ჩეხეთის თოთხმეტივე რეგიონისთვის.  ამ შეფასების თანახმად, დასახული მიზნების ნახევარზე მეტი იქნა  შესრულებული. 2016 წლის მონაცემებით, ჩეხეთის მთლიანი შიდა პროდუქტის 0.03%  დაიხარჯა ჩეხეთის ნარკოპოლიტიკის განხორციელებაზე, რომლის ბიუჯეტიც შეადგენდა 56.8 მლნ ევროს, აქედან ზიანის შემცირებაზე დაიხარჯა 59%, ხოლო გავრცელების შემცირებაზე - 41% ( Czech Republic Drug Report, 2018).

2016 წლის მონაცემებით, ბოლო 12 თვის განმავლობაში, კანაფის მოხმარება ყველაზე უფრო მეტად გავრცელებულია 15-34 წლის პოპულაციაში (19%), მას მოყვება MDMA – 4.1%, ამფეტამინი - 1.7% და კოკაინი - 0.7% ( Czech Republic Drug Report, 2018).

ზედოზირებით გარდაცვალების სულ 32 შემთხვევა დაფიქსირდა 2016 წელს, რაც ნაკლებია სხვა წლებთან შედარებით.   ასევე მცირეა აივ ინფექციის გავრცელება - 2016 წელს სულ დაფიქსირებულია აივ-ის 7 ახალი შემთხვევა ნარკოტიკების ინექციურ მომხმარებლებში.

ზიანის შემცირებისა და სამკურნალო სერვისები

ჩეხეთში ჯერ კიდევ 90-იან წლებში დაიწყო ზიანის შემცირების სერვისების დანერგვა, რომელიც მოიცავდა სტერილური ნემსების, ჰიგიენური საშუალებების, უფასო პრეზერვატივების დარიგებას, ასევე, ნებაყოფლობით ტესტირებას, კონსულტირებას და ა.შ.  

2016 წლის მონაცემებით,  შპრიცებისა და ნემსების სერვისი გამოიყენა დაახლოებით 32,000 ადამიანმა და მათგან მეოთხედი არის ახალი ბენეფიციარი. ჩეხეთში  2000 წლიდან მოქმედებს ბუპენოფრინით ჩანაცვლების თერაპია. ბუპენოფრინი არის მთავარი მედიკამენტი, რომელსაც იყენებენ ოპიოიდებით ჩანაცვლებით თერაპიაში. მეტადონი მხოლოდ რამდენიმე ცენტრშია. 2016 წლის მონაცემებით, 40,000 ადამიანმა ისარგებლა ოპიოიდებით ჩანაცვლებითი თერაპიით და მათგან 5,000 იყო ახალი ბენეფიციარი. ოპიოიდებით ჩანაცვლებით მკურნალობაში ბენეფიციართა უმეტესობა მოიხმარს მეტამფეტამინებს, ხოლო ერთი მეოთხედი - ოპიოიდებს (ჰეროინსა და ბუპრენოფრინს). ბუპრენორფინთან დაკავშირებით აღსანიშნავია ის ფაქტი, რომ ხდება მისი მნიშვნელოვანი გაჟონვა/გატანა სერვისებიდან არალეგალურ ბაზარზე (თავად მომხმარებლების ან ექიმების მიერ). ჩეხეთში ითვლება, რომ ოპიოიდების მომხმარებელთა უმრავლესობა, მკურნალობისთვის განკუთვნილ ბუპრენორფინს მოიხმარს ინექციურად. 

დასკვნები

ჩეხეთში გატარებული რეფორმების შედეგად მნიშვნელოვანი ცვლილება მოხდა რამდენიმე ინდიკატორში. კერძოდ, შემცირდა ზედოზირებით გამოწვეული სიკვდილიანობა, აივ ინფექციისა და ცე ჰეპატიტის გავრცელება მომხმარებლებში. ზიანის შემცირების სერვისებსა და სამკურნალო დაწესებულებებში მოხდა ახალი ბენეფიციარების ჩართვა, რაც მნიშვნელოვნად უწყობს ხელს მომხმარებელთა რეინტეგრაციასა და ზიანის შემცირებას როგორც მათთვის, ასევე, საზოგადოებისათვის.