შვეიცარიის ნარკოპოლიტიკის მიმოხილვა - წარმატებული გამოცდილება

ნარკოსცენა რეფორმამდე 

1991 წლამდე, შვეიცარიაში ნარკოპოლიტიკა განსაზღვრული იყო შვეიცარიის, 1975 წელს მიღებული,  ნარკოტიკების შესახებ კანონმდებლობით, რომელიც დაფუძნებული იყო მკაცრ აკრძალვებზე. მიუხედავად იმისა, რომ ამ წლების განმავლობაში განვითარდა მკურნალობის სისტემა, რომელიც მოიცავდა, როგორც თერაპიულ კომუნებს, ასევე ჩანაცვლებით თერაპიებს (მეთადონით, მოგვიანებით კი ბუპრენორფინითაც), ითვლებოდა, რომ  სამედიცინო და სოციალური დახმარება წაახალისებდა ნარკოტიკების მოხმარების ჩვევას, ამიტომაც, აკრძალული იყო საინექციო ინსტრუმენტების გაცემაც. აღნიშნულმა პოლიტიკამ ვერ შეძლო ნარკოტიკების მოხმარების ინცინდენტობისა (ახალი შემთხვევების)  და პრევალენტობის (გავრცელების) ზრდის პრევენცია. განსაკუთრებით გაიზარდა ჰეროინის მოხმარება და მოხმარებასთან დაკავშირებული შემთხვევების: სიკვდიალიანობის, სისხლით გადამდები ინფექციების, კრიმინალისა და ნარკო-ტრეფიკის ზრდა. შედეგად, შვეიცარიის ქალაქებში (განსაკუთრებით, ციურიხში) გაჩნდა ე.წ. „ნემსების პარკები“ (“needle parks”), სადაც ჰეროინზე დამოკიდებული ათასობით ადამიანი ათენებდა ღამეებს და მოიხმარდა ნარკოტიკს. შედეგად, ხშირად ჰქონდა ადგილი ნარკოტიკების ზედოზირებით გამოწვეულ სიკვდილს და იზრდებოდა აივ-ის გავრცელება მომხმარებლებში. 1986 წელს ქვეყანაში დაფიქსირდა აივ-ის 3,252 შემთხვევა, რამაც გადააჭარბა გაერთიანებული სამეფოს მონაცემებს (2,600 შემთხვევა), რომელიც არის უფრო დიდი ქვეყანა, ვიდრე შვეიცარია. აივ-ის ინცინდენტობა და პრევალენტობა 1995 წლამდე რჩებოდა ყველაზე მაღალი  ევროპის მასშტაბით. აივ-ის გადაცემის შემთხვევათაგან ნახევარი  უკავშირდებოდა ნარკოტიკების ინექციური გზით მოხმარებას. 1990  წელს „ნემსების პარკში“ ტესტირებულ ადამიანთა 22% აღმოჩნდა აივ-დადებითი. მოცემული ნარკოსცენიდან გამომდინარე, პოლიცია იძულებული გახდა, დაეხურა მსგავსი პარკები და დამოკიდებული პირები თავიანთ რეგიონებში დაებრუნებინა.

ნარკოსცენა რეფორმის შემდეგ - ოთხ სვეტიანი ნარკოპოლიტიკა 

ახალი პოლიტიკის შედეგად, აქამდე არსებულ სამ სვეტიან ნარკოპოლიტიკას, რომელიც პრევენციას, მკურნალობასა და ძალოვან ღონისძიებებს მოიცავდა, დაემატა მეოთხე სვეტი - ზიანის შემცირება. ოთხ სვეტიანი ნარკოპოლიტიკის ახალი მიზნები გახდა: ნარკოტიკების მოხმარების შემცირება და ნეგატიური შედეგების მინიმიზაცია, როგორც მომხმარებლებისთვის, ასევე, საზოგადოებისათვის. 

მეოთხე სვეტის დამატების შემდეგ დაიწყო ჰეროინის სამედიცინო რეცეპტით გაცემა. აღნიშნული ინტერვენციის შესაფასებლად ჩატარდა ბევრი კლინიკური და ფარმაკოლოგიური კვლევა და როდესაც კვლევებმა დადებითი შედეგები აჩვენა, ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის (WHO) ექსპერტების შეფასების საფუძველზე, შვეიცარიის ფედერალურმა მთავრობამ 1998 წელს გამოსცა ბრძანება, რომ მომხდარიყო ჰეროინით ჩანაცვლებითი თერაპიის (heroin-assisted treatment HAT) განხორციელება კონკრეტულ სამიზნე ჯგუფებისათვის. 1999 წლის დასასრულს, საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ფედერალურმა ოფისმა (FOPH) შეაფასა იმ პაციენტების მკურნალობის პროგრესი, რომლებიც 2 წელზე მეტხანს იღებდნენ ჰეროინს სამედიცინო რეცეპტით.   შედეგები აღმოჩნდა იმედისმომცემი: მომხმარებლებს გაუუმჯობესდათ ცხოვრების ხარისხი (ჯანმრთელობა, საცხოვრებელი პირობები და დასაქმების სტატუსი) და შემცირდა კრიმინალის დონე. 1986 წელს ბერნში გაიხსნა უსაფრთხო ინექციის პირველი ოთახი, სადაც წამალდამოკიდებულ პირებს შეეძლოთ მოეხმარათ თავიანთი დოზა უსაფრთხოდ და სტერილურად, სპაციალისტების მეთვალყურეობის ქვეშ. 

დღეისათვის შვეიცარიაში ჰეროინსა და კოკაინზე დამოკიდებულ პირთა რიცხვი შეადგენს 30 000-ს 7 მლნ მოსახლიდან. კანაფი არის ყველაზე ხშირად მოხმარებადი ნარკოტიკული საშუალება. სინთეზური ნარკოტიკების (განსაკუთრებით ექსტაზი/მდმა) მოხმარება სტაბილურია წლების განმავლობაში 17-30 წლის მოსახლეობაში.  

ოთხსვეტიანი ნარკოპოლიტიკის შედეგები

1988 წლიდან 1992 წლამდე პილოტური პროექტის ZIPP-Aids-ის ფარგლებში, მოხდა პარკებში 6,700 ზედოზირების შემთხვევაზე რეაგირება, ათასობით ადამიანი იქნა აცრილი B ჰეპატიტზე და დარიგდა 10 მლნ-მდე შპრიცი, ისევე, როგორც სხვა დამატებითი საინექციო და სტერილური ინსტრუმენტი. საბოლოოდ, ოთხ სვეტიანმა ნარკოპოლიტიკის იმპლემენტაციას მოჰყვა ისეთი  დადებითი შედეგები, როგორებიცაა:

• შემცირდა აივ-შიდსისა და ვირუსული ჰეპატიტების გავრცელება;
• შემცირდა ზედოზირებით გამოწვეული სიკვდილიანობის რიცხვი (დაახლ. 2/3-ით);
• შესაძლებელი გახდა ჰეროინის დოზების სტაბილიზაცია, რის შედეგადაც 2-3 თვის მანძილზე არ ხდებოდა დოზების ზრდა;
• უსახლკარობა შემცირდა 12%-დან 1%-მდე;
• უმუშევრობა შემცირდა 44%-დან 20%-მდე;
• პაციენტებმა შეძლეს მნიშვნელოვნად გაეუმჯობესებინათ  ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული შედეგები, რაც გულისხმობდა არალეგალური ჰეროინის და, ასევე, კოკაინის მოხმარების შემცირებას;
• შემცირდა ქუჩაში ჰეროინით ვაჭრობა;
• შემცირდა ნარკოტიკების მოხმარებასთან დაკავშირებული კრიმინალი (90%-მდე);
• გაიზარდა მკურნალობაზე ხელმისაწვდომობა. გარდა ჰეროინით ჩანაცვლებითი თერაპიისა, გაიზარდა სხვა სამკურნალო სერვისებზე მიმართვიანობაც (განსაკუთრებით - მეთადონზე).

დასკვნები

ოთხსვეტიანმა ნარკოპოლიტიკამ შეაჩერა ახალგაზრდებში ახალი მომხმარებლების რაოდენობის ზრდა, დაეხმარა წამალდამოკიდებულ ადამიანებს გაქცეოდა დამოკიდებულების ჩაკეტილ წრეს და დაიწყო წამალდამოკიდებული ადამიანების ფსიქიკურ და ფიზიკურ კეთილდღეობაზე ზრუნვა. მკურნალობის მრავალგვარმა მიდგომამ წაახალისა წამალდამოკიდებული ადამიანები, რომ დაებრუნებინათ საკუთარი დამოუკიდებლობა და მოეხდინათ  საზოგადოებაში რეინტეგრაცია.

სტატიის მოსამზადებლად გამოყენებულია  ილიას უნივერსიტეტის „ადიქციის კვლევების“ კურსდამთავრებულების ნაშრომები.