პორტუგალიამ დაამტკიცა, რომ დეკრიმინალიზაცია წარმატებული პოლიტიკაა

პორტუგალია დეკრიმინალიზაციამდე

1999 წლისთვის პორტუგალია მეორე ადგილზე იყო ნარკოტიკის ინექციურ მომხმარებლებში (ნიმ) აივ-ინფექციის პრევალენტობით და  ამ პოპულაციაში შიდსის გავრცელების უმაღლესი მაჩვენებელი ჰქონდა ევროკავშირში (EMCDDA, 2000). 1999 წელს  ასევე გაიზარდა ნარკოტიკებით გამოწვეული სიკვდილის რიცხვი და მიაღწია პიკს (57%-იანი მატება 1997 წ-დან)  (Instituto Portugueˆs da Droga e da Toxicodependeˆncia, 2000). 

დეკრიმინალიზაციის პროცესი

პორტუგალიამ 2001 წლის, ივლისში 30/2000 კანონის საფუძველზე მოახდინა ყველა ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების და საკუთარი მოხმარების მიზნით 10 დღის ოდენობის ფლობის დეკრიმინალიზაცია. ეს ცვლილებები არ ახდენს ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარების ლეგალიზაციას, ფლობა კვლავ აკრძალულია და  ისჯება ადმინისტრაციული სახდელით, როგორიცაა ჯარიმა ან სათემო სერვისებში ჩართვა. ადმინისტრაციული სახდელის ტიპს განსაზღვრავს „გადარწმუნების კომისია“, რომელიც წარმოადგენს იურისტისგან, სოციალური მუშაკისგან და სამედიცინო სფეროს წარმომადგენლისგან შემდგარ რეგიონალურ პანელს. პირი, რომელიც ფლობს ნარკოტიკულ საშუალებას პოლიციის მიერ მისი რეფერირება ხდება კომისიაში, სადაც მისი ვალდებულებაა 72 სთ-ის განმავლობაში წარდგეს. კომისია წყვეტს დაუწესოს ისეთი სანქციები როგორიცაა სათემო სამსახური, ჯარიმები, პროფესიული ლიცენზიის შეჩერება და დანიშნულ ადგილებზე დასწრების აკრძალვა. თუმცა მათი ძირითადი მიზანია დაარწმუნონ ახალი მომხმარებელი, რომ არ განაგრძონ მოხმარება,  ხოლო დამოკიდებულების მქონე მომხმარებლები წაახალისონ, რათა ჩაერთონ მკურნალობაში. ისინი განსაზღვრავენ პირი დამოკიდებულია თუ არა და მხოლოდ ამის შემდეგ აკისრებენ შესაბამის სანქციებს. ჯარიმები არ გამოიყენება დამოკიდებული პირებისათვის, რომლებიც მიჩნეულ იქნებიან დამოკიდებულების მქონედ. მათ კომისია მკურნალობაში ან სასწავლო პროგრამაში ჩართვის რეკომენდაციას აძლევს. კომისიის მიზანია მკურნალობაში ჩართვა მომხმარებლის სურვილებს ემყარებოდეს და არ იყოს ძალადობრივი. იშიათად სხვა  სანქციები ეკისრებათ პირებს, რომლებიც უარს განაცხადებენ მკურნალობაზე. გადარწმუნების კომისია შექმნილია პორტუგალიის ყველა რეგიონში და მათთან რეფერირება ხდება როგორც პოლიციიდან, ასევე სასამართლოდან. ასევე, შეიქმნა ცენტრალური მხარდაჭერის დეპარტამენტი, რომელიც ეხმარება გადარწმუნების კომისიას და ახორციელებს მათთან მისული პირების კონტაქტების ჩაწერას. 

პორტუგალიამ დეკრიმინალიზაციასთან ერთად რესურსები გამოყო პრევენციაზე, მკურნალობაზე, ზიანის შემცირებასა და სოციალურ ინტეგრაციაზე. 

შედეგები

ნარკოტიკების მოხმარებასთან დაკავშრებული ძირითადი ინდიკატორები პორტუგალიაში ემყარება სკოლის მოსწავლეებში ცხოვრების მანძილზე მოხმარებას, რადგან 2001 წლამდე არ ჩატარებულა ზოგადი მოსახლეობის კვლევა. ამრიგად რეგულარული კვლევები ამჟამინდელ მოხმარებაზე არ მოიპოვება, რაც ამცირებს შესაძლებლობას, რომ გაიზომოს დეკრიმინალიზაციის ერთ-ერთი ძირითადი მიზანი, პრობლემური მოხმარების შემცირება. თუმცა ახალგაზრდებში ცხოვრების მანძილზე მოხმარების პრევალენტობა განსაზღვრულია „ალკოჰოლის, თამბაქოსა და სხვა ნარკოტიკის მოხმარების შემსწავლელი ევროპის სასკოლო კვლევის“ ფარგლებში. 

დეკრიმინალიზაციის გავლენა მოხმარების მასშტაბზე

• ნარკოტიკული საშუალების მოხმარება პორტუგალიაში ევროპულ საშუალო მაჩვენებელზე დაბალია
• ზოგად მოსახლეობაში მოხმარების მაჩვენებელმა ოდნავ იმატა 2007 წლისთვის (მსგავსი ცვლილება დაფიქსირდა იმავე პერიოდში ევროპის სხვა ქვეყნებში, მაგრამ ეს ცვლილება უმეტესად დაფიქსირდა ცხოვრებაში ერთხელ მაინც მოხმარების მაჩვენებელში, რომელიც ყველაზე ნაკლებად გამოსადეგი ინდიკატორია პრევალენტობის დასადგენად. ბოლო წლის და ბოლო ერთი თვის განმავლობაში მოხმარების მაჩვენებელი სტაბილური დარჩა, ხოლო უკანასკნელი კვლევის შედეგების თანახმად, რომელიც 2012 წელს ჩატარდა, ეს მაჩვენებელი 2001 წლისაზე ოდნავ დაბალიც კი იყო
• შემცირდა მოხმარება მოზარდობის ასაკში. ისეთ სენსიტიურ ასაკში, როგორიცაა 15-24 წელი, რეფორმის გატარების შემდეგ შეიმჩნევა მოხმარების სტაბილური კლების ტენდენცია (ექსტაზის უმნიშვნელოდ მატების გარდა) (იხ. დიაგრამა  1).

დიაგრამა  1

დეკრიმინალიზაციის გავლენა ჯანდაცვის ინდიკატორზე

• მნიშვნელოვნად გაიზარდა მკურნალობაში ჩართული პრობლემურ მომხმარებელთა რაოდენობა (იხ. დიაგრამა  2)
  
  
   
• აივ/შიდსის ახალი შემთხვევების რაოდენობა საგრძნობლად შემცირდა. ზიანის შემცირების პროგრამების გაფართოების და დეკრმინალიზაციის შედეგად მომხმარებელთა მნიშვნელოვნად გაზრდილმა მონაწილეობამ სამედიცინო და სოციალურ პროგრამებში თითქმის სრულად აღმოფხვრა ინექციური გზით ინფექციის გავრცელების საშიშროება (იხ. დიაგრამა  3).
  
  
   
• დრამატულად შემცირდა ზედოზირების შედეგად გარდაცვალების მაჩვენებელი. დეკრიმინალიზაციის პირობებში შესაძლებელი გახდა ზიანის შემცირების იმ პროგრამების ფართოდ გავრცელება, რომლებიც ამცირებს ზედოზირებით გარდაცვალების რისკებს. 2001-2012 წლებში დოზის გადაჭარბებით გარდაცვლილთა მაჩვენებელი დაახლოებით 10-ჯერ არის შემცირებული

დეკრიმინალიზაციის გავლენა ძალოვან ინდიკატორზე

• ნარკოტიკულ დანაშაულში ბრალდებულთა რიცხვი ციხეში შემცირდა 44%-დან 21%-მდე 1999-2012 წლებში
• ნარკოტიკული დანაშაულისათვის დაკავებულ და სასამართლოში წარდგენილ პირთა რიცხვი შემცირდა 14.000-დან 6000-მდე თითოეულ წელს
• პოლიციის ფოკუსის გადატანა მოხდა გაცილებით მძიმე დანაშაულებზე და გაიზარდა ამოღებული ნარკოტიკების (კოკაინი, ჰეროინი, კანაფი და ექსტაზი) რაოდენობა. 

წყარო: ილიას უნივერსიტეტის „ადიქციის კვლევების“ კურსდამთავრებულების ნაშრომები,