ზიანის შემცირება ევრაზიაში
ზიანის შემცირება ევრაზიის 29 ქვეყნიდან 25-ის ეროვნულ მიზნებშია გათვალისწინებული. ამის მიუხედავად, ამ რეგიონის ქვეყნების უმრავლესობაში, საკანონმდებლო სფეროში დომინირებს სადამსჯელო მიდგომები, რომლებიც მიმართულია ქვეყანაში ნარკოტიკების რაოდენობის შემცირებასა და კრიმინალიზაციისკენ. მომხმარებლები ხშირად ხდებიან სტიგმის, დისკრიმინაციის, უსაფუძვლო დაჭერების მსხვერპლნი და მათ არასათანადოდ ეპყრობიან პოლიციელები, სამედიცინო პერსონალი, სოციალური მუშაკები და ზოგადად სოციუმი.
ამ სტატიაში გვინდა ვისაუბროთ ევრაზიაში არსებული ზიანის შემცირების სერვისებზე და ამ სფეროში არსებულ გამოწვევებზე.
შპრიცებისა და საინექციო მასალების პროგრამა (NSP)
2022 წლის მონაცემებით, შპრიცებისა და საინექციო მასალების პროგრამა ევრაზიის 29 ქვეყნიდან 27-ში ფუნქციონირებს და ძირითადად დიდ ქალაქებში გვხვდება. საქართველოში, ჩეხეთში და უნგრეთში შპრიცები უკონტაქტო აპარატების მეშვეობითაც რიგდება.
თუმცა ამ რეგიონის ქვეყნების უმრავლესობაში, შპრიცებისა და საინექციო მასალების პროგრამებს სათემო ორგანიზაციები უძღვებიან, აივ/შიდსის და ჰეპატიტის ტესტირებასთან, მენტალური ჯანმრთელობის კონსულტირებასთან, იურიდიულ დახმარებასთან და სხვა სერვისებთან ერთად. COVID-19-ის პანდემიის დროს, შპრიცებისა და საინექციო მასალების პროგრამების სოციალურმა კომპონენტებმა (უშალო კონტაქტი ბენეფიციარებთან, თემის წევრებთან და სერვისის მიმწოდებლებთან) ონლაინ ფორმატზე გადაინაცვლეს, რამაც გაზარდა ბენეფიციარების რაოდენობა და გახადა სერვისები უფრო ხელმისაწვდომი.
ოპიოიდური ჩანაცვლებითი თერაპია (OAT)
2020 წლის მონაცემების ჩათვლით, ოპიოიდური ჩანაცვლებითი თერაპია ხელმისაწვდომია 26 ქვეყანაში, თუმცა აკრძალულად რჩება რუსეთში, თურქმენეთში და უზბეკეთში. ამ სერვისისადმი წვდომა საკმაოდ მწირია გარკვეულ რეგიონებში: ევრაზიის მხოლოდ 6 ქვეყანაში სარგებლობს ინტრავენული მომხმარებლების 20%-ზე მეტი ჩანაცვლებითი თერაპიით (ხორვატია, ესტონეთი, უნგრეთი, მონტენეგრო, ჩრდილოეთ მაკედონია და სლოვენია). ევრაზიის ზიანის შემცირების ასოციაციის თქმით, არსებული სერვისები დაბალი ხარისხისაა, ვინაიდან ჩანაცვლებითი თერაპიის პროგრამებში არ იყენებენ ინდივიდზე და გენდერზე მორგებულ პრინციპებს.
ჩანაცვლებითი თერაპიის ეფექტურ ოპერირებას ბევრი ფაქტორი უშლის ხელს: სადამსჯელო პოლიტიკა და სამართლებრივი გარემო, სასოფლო და საქალაქო არეების არათანაბარი დაფარვა, სტიგმა, ძალოვანი ორგანოების წინააღმდეგობა, სერვისის მომწოდებლებსა და ბენეფიციარებს შორის ნდობის არარსებობა და კიდევ მრავალი სხვა.
COVID-19-ის პანდემიის დროს, ჩანაცვლებითი პროგრამის მქონე ქვეყნებმა წამოიწყეს დოზების სახლში წაღების სერვისი. სამწუხაროდ, ქვეყნების ნაწილმა (მაგალითად საქართველომ და აზერბაიჯანმა) შეწყვიტეს ამ სერვისის გაცემა ინფიცირებულთა რაოდენობის შემცირებასთან ერთად. სამოქალაქო საზოგადოების ძალისხმევით, საქართველოში ეს სერვისი აღდგა და აგრძელებს ჩანაცვლებითი თერაპიის ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფას.
ნარკოტიკების ტესტირება, სტიმულატორების რეცეპტით გაცემა და უსაფრთხო მოწევის ნაკრებები
საქართველოში, ჩეხეთში, ესტონეთში, ლიეტუვაში, პოლონეთში, სლოვენიაში და უკრაინაში ნარკოტიკების ტესტირებისთვის, ღამის კლუბებსა და ფესტივალებზე, ძირითადად რეაგენტ ტესტერებს იყენებენ. ევრაზიაში ჯერ კიდევ არ არსებობს მოხმარებისთვის განკუთვნილი ლიცენზირებული ოთახები. თუმცა 2019 წელს უკრაინაში გაიხსნა პირველი ზიანის შემცირების ლოკაცია, სადაც ნებადართულია მოხმარება.
ოპიოიდური ჩანაცვლებითი თერაპიის მოდელზე დაყრდნობით, 2020 წელს ჩეხეთში დაიწყო სტიმულატორების რეცეპტით გაცემის პროგრამა სტიმულატორებზე დამოკიდებული ადამიანებისთვის. ფსიქიატრებს ახლა შეუძლიათ მეთილფენიდატის (რიტალინი) გამოწერა მეტამფეტამინის მომხმარებელი ადამიანებისთვის - ეს პრეპარატი აქამდე მხოლოდ ჰიპერაქტიურობის და ძილის აშლილობების სამკურნალოდ გამოიყენებოდა.
უსაფრთხო მოწევის ნაკრებები ხელმისაწვდომია ჩეხეთში, ესტონეთში, სლოვაკეთში და სლოვენიაში. მოლდოვაში, სამოქალაქო საზოგადოების ძალისხმევის შედეგად, შეიქმნა ახალი ნაკრები, რომელიც შეიცავს მოსაწევ მილებს, ფიზიოლოგიურ ხსნარს, კალციუმს და ტუჩის ბალზამს, ხოლო შპრიცებისა და საინექციო მასალების პროგრამის ბენეფიციარებისთვის განკუთვნილ ნაკრებებს დაემატა მედიკამენტებს გულის რიტმის დასაბალანსებლად, ტკივილთან და შფოთვასთან გასამკლავებლად.
