„ნარკოკანონმდებლობა მეტწილად ისევ სადამსჯელოა“ - 2022 წლის ტენდენციები ნარკოპოლიტიკაში

„სოციალური სამართლიანობის ცენტრი“ ყოველწლიურად აფასებს ქვეყანაში არსებულ ნარკოვითარებას და ამ მიმართულებით განხორციელებულ ცვლილებებს. ორგანიზაციის შეფასებით, წინა წლების მსგავსად, ნარკოპოლიტიკის სისტემური რეფორმირების საკითხი არც 2022 წელს წარმოადგენდა პოლიტიკურად აქტუალურ საკითხს ან/და მასობრივი განხილვის საგანს.  საანგარიშო პერიოდში არ განხორციელებულა მნიშვნელოვანი საკანონმდებლო ცვლილებები, არ დანერგილა ნარკოდანაშაულის პრევენციისა და მომხმარებელთა მკურნალობა-რეაბილიტაციის თვისებრივად ახლებური მიდგომები. შესაბამისად, არსებითად არ შეცვლილა ამ სფეროში არსებული გამოწვევები. 

ორგანიზაცია აღნიშნავს, რომ საქართველოში მოქმედი ნარკოკანონმდებლობა პრევენციული ღონისძიებების გატარებაზე მეტად კვლავ სადამსჯელო მექანიზმების გამოყენებასა და მიწოდების შეზღუდვისკენაა მიმართული; 

კვლევის ძირითადი მიგნებებია:

• 2022 წელს რეგისტრირებული ნარკოტიკული დანაშაულის ჯამური მაჩვენებელი (5471), 2021 წელთან შედარებით (3873) გაზრდილია 41%-ით, რაც საანგარიშო პერიოდში დანაშაულის წლიური მატების ყველაზე მაღალი მაჩვენებელია;
• 2022 წელს გაიზარდა ნარკოტიკულ დანაშაულებზე სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყების ჯამური მაჩვენებელი (4802) და ის მხოლოდ მცირედით ჩამორჩება პანდემიამდე არსებულ (2019 წლის) ნიშნულს (5120); 
• საანგარიშო წელს ნარკოტიკულ დანაშაულებში მსჯავრდებულ პირებს ყველაზე ხშირად პირობითი სასჯელი ენიშნებოდათ (პირველი ინსტანციის სასამართლოების მიერ განხილულ საქმეთა 66%, რაც 10%-ით აღემატება 2021 წლის მაჩვენებელს) ყველაზე იშვიათად კი – საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომა;
• 2022 წელს, წინა წელთან შედარებით, გაზრდილია ნარკოტიკულ შემოწმებაზე გადაყვანილი პირების რაოდენობა. ამასთანავე, მზარდია დადებითი შედეგის მქონე პირთა პროცენტული მაჩვენებელიც (72%);
• კვლავაც პრობლემად რჩება ოპიოიდებით ჩანაცვლებითი თერაპიის გეოგრაფიული ხელმისაწვდომობის საკითხი. გარდა ამისა, პენიტენციურ სისტემაში კვლავაც არ არსებობს ოპიოიდებით ჩანაცვლების გრძელვადიანი სამედიცინო პროგრამა;
• ოპიოიდებით ზედოზირების დროს გამოსაყენებელი პირველადი დამხმარე საშუალების – პრეპარატ „ნალოქსონის“ მარაგი სააფთიაქო ქსელებში მცირეა. შესაბამისად, დღის წესრიგში დგას მასზე ხელმისაწვდომობის პრობლემაც.

„მნიშვნელოვნადაა გაზრდილი როგორც რეგისტრირებული ნარკოტიკული დანაშაულის, ისე სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყების მაჩვენებელი“

როგორც ორგანიზაცია აღნიშნავს, 2022 წელს, წინა ორ წელთან შედარებით, მნიშვნელოვნად არის გაზრდილი როგორც რეგისტრირებული ნარკოტიკული დანაშაულის, ისე სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყების მაჩვენებელი. არსებული მონაცემები, ძირითად შემთხვევებში, უახლოვდება პანდემიამდე არსებულ (2019) ნიშნულს. მათი შეფასებით, ეს თანაფარდობა ადასტურებს, რომ 2021-2022 წლების შემცირებული სტატისტიკა მეტწილად კოვიდრეგულაციების შედეგი იყო და ნაკლებად მიანიშნებდა ნარკოვითარების გაუმჯობესებაზე.

„2022 წელს რეგისტრირებული ნარკოტიკული დანაშაულის ჯამური მაჩვენებელი, 2021 წელთან შედარებით, 41%-ით გაიზარდა. 2022 წელს 5471 ნარკოდანაშაული დარეგისტრირდა, 2021 წელს კი ეს მაჩვენებელი 3873-ს შეადგენდა. ეჭვს არ ბადებს ის ფაქტი, რომ მზარდი სტატისტიკა უმთავრესად რეგულაციების შემსუბუქება-­მოხსნით უნდა იყოს განპირობებული, თუმცა, შესაძლოა, არსებობდეს დამატებითი ფაქტორებიც, რომლებიც გავლენას ახდენს მაჩვენებელზე.

წინა წლების მსგავსად, 2022 წელსაც, ნარკოტიკული დანაშაულებიდან ყველაზე გავრცელებული იყო: 

• ნარკოტიკული საშუალების უკანონო დამზადება შეძენა, შენახვა (სსკ-ის 260-ე მუხლი) – 2723 რეგისტრირებული დანაშაული;
• კანაფის/მარიხუანის უკანონო შეძენა/შენახვა (სსკ-ის 2731ე მუხლი) – 1562 რეგისტრირებული დანაშაული;
• ნარკოტიკული საშუალების შემცველი მცენარის დათესვა, მოყვანა, კულტივირება (სსკ-ის 265-ე მუხლი) – 953 რეგისტრირებული დანაშაული“, - ვკითხულობთ ანგარიშში. 

პროკურატურიდან მიღებული ინფორმაციით დადასტურდა, რომ 2022 წელს, 2021 წელთან შედარებით, მნიშვნელოვნად გაიზარდა ნარკოტიკულ დანაშაულებზე სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყების მაჩვენებელი.

როგორც დიაგრამიდან ჩანს, 2022 წელს ნარკოტიკულ დანაშაულებზე სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყების ჯამური მაჩვენებელი მხოლოდ მცირედით ჩამორჩება 2019 წლის მონაცემებს, რაც, ორგანიზაციის შეფასებით, ადასტურებს, რომ წინა ორი წლის განმავლობაში არსებული შედარებით პოზიტიური სურათი მეტწილად კოვიდრეგულაციების შედეგი შეიძლება ყოფილიყო და ძირითადი გამოწვევები ამ მიმართულებით არსებითად არ შეცვლილა.
 

2022 წელს ნარკოტიკული დანაშაულებიდან ყველაზე ხშირად სისხლისსამართლებრივი დევნა დაიწყო: 
 

• სსკ 260-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ დანაშაულზე (ნარკოტიკული საშუალების/მისი ანალოგის/პრეკურსორის უკანონო დამზადება, წარმოება, შეძენა, შენახვა, გადაზიდვა ან გადაგზავნა) – 1455-ჯერ;
• სსკ 265-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ დანაშაულზე (დიდი ოდენობით ნარკოტიკული საშუალების შემცველი მცენარის უკანონო დათესვა, მოყვანა ან კულტივირება) – 241-ჯერ;
• სსკ 265-ე მუხლის მე-3 ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ დანაშაულზე (განსაკუთრებით დიდი ოდენობით ნარკოტიკული საშუალების შემცველი მცენარის უკანონო დათესვა, მოყვანა ან კულტივირება ) – 462-ჯერ;
• სსკ 273 პრიმა მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებულ დანაშაულზე (მცენარე კანაფის ან მარიხუანის უკანონო შეძენა, შენახვა, გადაზიდვა ან გადაგზავნა) – 230-ჯერ.

 

კვლევაში ვკითხულობთ, რომ საანგარიშო წელს ნარკოტიკულ დანაშაულებში მსჯავრდებულ პირებს ყველაზე ხშირად სასჯელის სახით ჯარიმა ენიშნებოდათ, ყველაზე იშვიათად კი – საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომა. თავისუფლების აღკვეთის დანიშვნის მაჩვენებელი ბოლო წლებში კლებადი ტენდენციით ხასიათდება, რაც დადებითად უნდა შეფასდეს. 2022 წელს ჯამში 415 პირს შეეფარდა თავისუფლების აღკვეთა, რაც ნარკოტიკულ დანაშაულში მსჯავრდებულთა საერთო რაოდენობის 11%-ს შეადგენს, მაშინ როდესაც ეს მაჩვენებელი 2021 წელს 13.7% იყო, 2020 წელს კი – 20%;
 

ჯამურად, ბოლო 4 წლის განმავლობაში ნარკოტიკულ დანაშაულებში მსჯავრდებული პირებისთვის დანიშნული სასჯელების რაოდენობრივი განაწილება შემდეგნაირია:

 

 

დიაგრამის სახით ნაჩვენებია ყველაზე გავრცელებულ ნარკოტიკულ დანაშაულებზე გამოყენებული სასჯელის სახეების რაოდენობრივი თანაფარდობა. დიაგრამიდან აგრეთვე იკვეთება სსკ-ის 273 პრიმა მუხლით გათვალისწინებულ დანაშაულში მსჯავრდებულებისთვის საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომის ხშირი გამოყენების ტენდენცია. 

 

 

 

ორგანიზაცია ასევე აღნიშნავს, რომ 2022 წელს, წინა წელთან შედარებით, მცირედითაა გაზრდილი ასკ-ის 45-ე მუხლის (ნარკოტიკული საშუალების მცირე ოდენობით დამზადება/შეძენა) საფუძველზე სახდელდადებულ პირთა რაოდენობა, ხოლო 45 პრიმა მუხლთან (კანაფის/მარიხუანის მცირე ოდენობით შეძენა/ შენახვა) მიმართებით 2020-2022 წლებში კლებადი ტენდენცია გამოიკვეთა. ორივე შემთხვევაში მზარდია ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლებისა და სიტყვიერი შენიშვნის გამოცხადების მაჩვენებელი, რაც დადებითად უნდა შეფასდეს.
 

ნარკოტიკული საშუალებებით ზედოზირებისას ლეტალური შედეგის პრევენცია

პოზიტიური ცვლილების მიუხედავად, „სოციალური სამართლიანობის ცენტრი“აღნიშნავს, რომ საქართველოში კვლავ გამოწვევად რჩება „ნალოქსონზე“ საზოგადოების მაღალი ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფა, ვინაიდან სააფთიაქო ქსელებში პრეპარატის მარაგი საკმაოდ მცირეა.

„სააფთიაქო ქსელების (შპს „პსპ-აფთიაქი“, „ავერსი“, „ჯპს-აფთიაქი“, „ფარმადეპო“, „იმპექსი“) ვებგვერდების ანალიზით ვიგებთ, რომ „ნალოქსონი“ მხოლოდ „ავერსის“ სააფთიაქო ქსელშია ხელმისაწვდომი. კომპანია „ავერსის“ ფილიალებიდანაც, პრეპარატი თბილისის 10 და რეგიონების მხოლოდ 9 ფილიალშია წარმოდგენილი“, - ვკითხულობთ დოკუმენტში.

მათივე თქმით, „ნალოქსონის“ მარაგის შესახებ უფრო დეტალური ინფორმაციის მისაღებად წერილობითაც მიმართეს სააფთიაქო ქსელებს, თუმცა შესაბამისი პასუხი არცერთი მათგანისგან არ მიუღიათ.